Wiele osób mówiąc o diecie, ma na myśli pełną wyrzeczeń dietę redukcyjną, która ma prowadzić do zmniejszenia masy ciała. Tymczasem dieta to pojęcie bardziej ogólne, które oznacza sposób żywienia. Istnieją jednak różne rodzaje diet, przy czym każdy ma swoje założenia i jest skierowany do określonej grupy osób.
Rodzaje diet w szpitalu
Diety stosowane w szpitalach (diety lecznicze) przeznaczone są dla określonych grup pacjentów. Jest to sposób żywienia dostosowany do stanu zdrowia, przy czym modyfikacje mogą obejmować podaż produktów (rodzaj, ilość), konsystencję posiłków oraz techniki kulinarne. Jakie są rodzaje diet w szpitalu?
Dieta podstawowa
Dieta podstawowa przeznaczona jest dla dorosłych pacjentów, których stan zdrowia nie wymaga modyfikacji żywieniowych. Stosuje się tutaj takie same zasady jak przy racjonalnym odżywianiu ludzi zdrowych, natomiast podaż kalorii i składników odżywczych dostosowana jest do masy ciała i stanu fizjologicznego (pacjent leżący/chodzący). Posiłki powinny być prawidłowo zbilansowane i urozmaicone, przy czym należy opracowywać je zgodnie z normami żywienia dla populacji Polski oraz na podstawie wiedzy naukowej opartej na najnowszych dowodach naukowych.
Dieta łatwostrawna
Jest to modyfikacja diety podstawowej, która bazuje na spożywaniu produktów świeżych, o obniżonej zawartości błonnika nierozpuszczalnego w wodzie. Zabronione są produkty wzdymające oraz trudnostrawne potrawy. Potrawy przygotowywane są tak, aby były łatwiejsze do strawienia, tj. przez gotowanie na parze i w wodzie, przecieranie, miksowanie i rozdrabnianie. Ten rodzaj diety stosowany jest u pacjentów w podeszłym wieku, po zabiegach chirurgicznych, w trakcie rekonwalescencji, cierpiących na schorzenia układu pokarmowego lub choroby przyzębia.
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu
Rodzaje diet w szpitalu często są zmodyfikowaną wersją diety łatwostrawnej. W tym przypadku kładzie się nacisk na ograniczenie tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu, w tym produktów zawierających tłuszcze nasycone (np. czerwone mięso, słodycze, jedzenie typu fast food). Ten sposób żywienia zalecany jest przy schorzeniach żołądka, wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz przy zaostrzeniu objawów nieswoistego zapalenia jelit.
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
W żywieniu szpitalnym nazwy diet odnoszą się do głównej modyfikacji. Łatwo więc rozszyfrować że ten rodzaj diety polega na ograniczeniu produktów i potraw, które pobudzają czynność wydzielniczą żołądka (np. dania smażone, potrawy kwaśne, słone produkty). Dieta stosowana jest w stanach zapalnych żołądka, refluksie żołądkowo-przełykowym, chorobie wrzodowej, dyspepsji czynnościowej żołądka oraz nieżycie żołądka.
Dieta bogatoresztkowa
Wszystkie rodzaje diet leczniczych wywodzą się z diety podstawowej, która następnie zostaje zmodyfikowana w zależności od stanu zdrowia pacjenta. W diecie bogatoresztkowej należy zwiększyć zawartość błonnika w pożywieniu (do ok. 40-50 g na dobę), zarówno frakcji rozpuszczalnej, jak i nierozpuszczalnej w wodzie. Taki sposób żywienia wskazany jest przy zaparciach oraz w profilaktyce schorzeń jelita grubego, kamicy żółciowej i otyłości.
Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów
Ten rodzaj diety polega na zmniejszonej podaży łatwo przyswajalnych węglowodanów (glukozy, fruktozy, sacharozy). Niewskazane są m.in. produkty zbożowe z białej mąki, cukier, słodkie i słone przekąski, dosładzane napoje, słodycze. Zaleca się natomiast spożywanie produktów i potraw o niskim indeksie glikemicznym. Takie żywienie stosuje się u pacjentów z cukrzycą, insulinoopornością, zaburzoną tolerancją glukozy oraz z hipertriglicerydemią.
Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych
Rodzaje diet w szpitalu są dostosowywane do konkretnych jednostek chorobowych i grup schorzeń. Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych stosowana jest chorobach układu sercowo-naczyniowego (np. miażdżycy), hiperlipidemiach oraz w przewlekłych zespołach wieńcowych. Żywienie polega na ograniczeniu produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol, a także na wyeliminowaniu źródeł izomerów trans kwasów tłuszczowych.
Dieta ubogoenergetyczna
Dieta ubogoenergetyczna stosowana jest u osób z nadwagą i otyłością. Główna zmiana w porównaniu do diety podstawowej polega na obniżeniu wartości energetycznej diety, uwzględniając deficyt kaloryczny indywidualnie do potrzeb pacjenta. Należy przy tym zwiększyć podaż błonnika pokarmowego oraz zadbać o odpowiednią ilość białka (0,8-1,0 g na kg należnej masy ciała na dobę).
Dieta bogatobiałkowa
Dieta bogatobiałkowa to forma diety łatwostrawnej, w której zwiększa się ilość białka do 1,5-2,0 na kg należnej masy ciała na dobę lub do 100-130 g na dobę. Dietę można uzupełnić o odżywki białkowe (doustne lub w proszku). Jest to bardzo wszechstronna dieta, rodzaje zastosowań obejmują m.in.: wyniszczenie organizmu, okres rekonwalescencji, oparzenia, rozległe rany, nowotwory, choroby wątroby, pacjentów dializowanych, przewlekłą niewydolność krążenia i choroby tarczycy.
Dieta niskobiałkowa
W tej diecie podaż białka ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta. Oprócz zawartości białka duże znaczenie ma ilość fosforu, sodu i potasu (zawartość tych składników zależy od stanu nerek pacjenta). Około 75% białka powinna być pochodzenia zwierzęcego. Ten typ diety stosuje się przy niewydolności nerek, schorzeniach pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz niewydolności wątroby.
Dieta eliminacyjna
Dieta eliminacyjna polega na usunięciu wybranego produktu lub grupy produktów z pożywienia. Skierowana jest do pacjentów, którzy nie mogą spożywać niektórych produktów z uwagi na zdiagnozowaną nietolerancję, alergię pokarmową lub inne względy medyczne. Dietę eliminacyjną stosuje się również wobec pacjentów, którzy nie jedzą wybranych produktów ze względów ideologicznych lub religijnych.
Diety łatwostrawne o zmienionej konsystencji
Pozostałe rodzaje diet w szpitalu to diety łatwostrawne o zmodyfikowanej konsystencji posiłków. Można tutaj wyróżnić:
- dietę papkowatą – dla pacjentów z chorobami jamy ustnej i przełyku, mających problem z gryzieniem i przełykaniem, w chorobach z gorączką, po zabiegach chirurgicznych;
- dietę płynną – dla pacjentów z chorobami jamy ustnej i przełyku, przy nietolerancji pożywienia, po operacjach;
- dietę płynną wzmocnioną – dla pacjentów z ostrym nieżytem żołądka i jelit, z krwawieniami z przewodu pokarmowego, w rekonwalescencji, chorobami jamy ustnej i przełyku, mających problem z gryzieniem i połykaniem, z chorobami zakaźnymi.
Wykaz diet leczniczych
| Rodzaj diety | Podstawowe założenia | Dla kogo |
|---|---|---|
| Dieta łatwostrawna | Techniki kulinarne poprawiające strawność posiłków (np. gotowanie na parze i w wodzie, przecieranie, miksowanie); świeże produkty o obniżonej zawartości błonnika nierozpuszczalnego, bez potraw wzdymających i trudnostrawnych. | Osoby w podeszłym wieku; pacjenci po zabiegach chirurgicznych, w rekonwalescencji, ze schorzeniami układu pokarmowego. |
| Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa | Możliwe zastosowanie odżywek białkowych doustnych i w proszku; podaż białka 1,5-2,0 g/kg masy ciała lub 100-130 g białka na dobę. | Pacjenci z wyniszczeniem organizmu, w rekonwalescencji, z chorobami onkologicznymi, ze schorzeniami wątroby, z chorobami tarczycy. |
| Dieta niskobiałkowa | Kontrolowanie podaży białka, sodu, fosforu i potasu; głównym źródłem białka jest białko zwierzęce. | Pacjenci z chorobami nerek, wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. |
| Dieta bezglutenowa | Wykluczenie produktów zawierających źródła glutenu (żyto, pszenica, jęczmień, owies). | Pacjenci z celiakią, alergią na zboża, nieceliakalną nadważliwością na gluten (bez celiakii). |
| Dieta łatwostrawna z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów | Ograniczenie produktów zawierających glukozę, sacharozę i fruktozę; stosowanie produktów o niskim indeksie glikemicznym. | Pacjenci z cukrzycą, insulinoopornością, zaburzeniami tolerancji glukozy, hipertiglicerydemią. |
| Dieta z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego | Ograniczenie produktów i potraw pobudzających czynność wydzielniczą żołądka. | Pacjenci z zapaleniem żołądka, refluksem żołądkowo-przełykowym, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, dyspepsją czynnościową żołądka. |
| Dieta ubogoenergetyczna | Podaż energetyczna 1500-1800 kcal na dobę; zwiększenie podaży błonnika pokarmowego. | Pacjenci z nadwagą, otyłością. |
| Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu | Ograniczenie produktów bogatych w cholesterol i tłuszcze nasycone (czerwone mięso, słodycze, słone przekąski, żywność typu fast food). | Pacjenci ze schorzeniami wątroby, trzustki i dróg żółciowych; w okresach zaostrzenia schorzeń jelit. |
| Dieta bogatoresztkowa | Zwiększenie podaży błonnika pokarmowego, obecnego m.in. w produktach pełnoziarnistych, warzywach i owocach. | Pacjenci z zaparciami, nadpobudliwością jelita grubego; profilaktyka schorzeń jelit, otyłości, kamicy żółciowej. |
Rodzaje diet alternatywnych
Pod pojęciem diety alternatywnej należy rozumieć świadomy wybór sposobu odżywiania, który polega na ograniczeniu lub wyeliminowaniu pewnych produktów pod wpływem indywidualnej motywacji (np. ze względu na światopogląd, cel sylwetkowy, tryb życia). Niektóre z diet nie są zalecane ze względu na niepożądane skutki uboczne i liczne przeciwwskazania. Dlatego przed zmianą sposobu odżywiania warto skonsultować się z dietetykiem i sprawdzić, na czym dokładnie polega wybrana dieta. Rodzaje wymieniamy poniżej.
Dieta Dukana
Jest to dieta odchudzająca polegająca na zwiększeniu podaży białka przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów i tłuszczów. Kluczowym elementem diety jest wprowadzenie organizmu w ketozę (w tym stanie organizm pobiera energię z tłuszczu nagromadzonego w komórkach, a nie z glukozy). Taki sposób żywienia jest przeciwwskazany zwłaszcza dla osób cierpiących na schorzenia nerek, schorzenia wątroby, nadciśnienie oraz cukrzycę typu 2.
Dieta Atkinsa
Rodzaje diet alternatywnych często skupiają się na odchudzaniu i tak jest również w przypadku diety opracowanej przez amerykańskiego kardiologa, Roberta Atkinsa. Polega ona na ograniczonym spożyciu węglowodanów na korzyść białek i tłuszczów, co powoduje wprowadzenie organizmu w ketozę. Taki sposób odżywiania może jednak prowadzić do rozwoju miażdżycy, osteoporozy, chorób nerek i wątroby, a nawet nowotworów.
Dieta ketogeniczna
To kolejny przykład diety odchudzającej, w której podstawowym założeniem jest osiągnięcie stanu ketozy (stosunek tłuszczów do węglowodanów wynosi 3-4:1). Badania wykazały, że dieta ta może mieć zastosowanie w leczeniu napadów padaczkowych i terapii onkologicznej. Niemniej z uwagi na liczne skutki uboczne dieta keto powinna być stosowana wyłącznie pod kontrolą lekarza i dietetyka.
Dieta zgodna z grupą krwi
Niektóre nazwy diety są dość jednoznaczne i tak jest również w tym przypadku. Główną zasadą tej diety jest spożywanie pokarmów, które są zgodne z indywidualnymi potrzebami osób o danej grupie krwi. Niestety brakuje naukowych dowodów na potwierdzenie skuteczności takiego sposobu odżywiania. Ponadto sięganie tylko po produkty zgodne z grupą krwi może skutkować niedoborami żywieniowymi.
Dieta wegetariańska
Nie wszystkie diety alternatywne są nastawione na zrzucenie masy ciała. W przypadku diety wegetariańskiej głównym motywatorem może być zdrowie lub troska o zwierzęta i środowisko naturalne. Osoby na diecie wegetariańskiej nie spożywają mięsa ani innych produktów pochodzenia zwierzęcego, a ich głównym źródłem pożywienia są produkty roślinne. Występują różne rodzaje diet wegetariańskich, np. mniej restrykcyjny laktoowowegetarianizm (można spożywać mleko i jaja) czy radykalny weganizm (eliminuje wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego).
Dieta rozdzielna
Dieta rozdzielna, dieta Haya, dieta niełączenia – wszystkie te nazwy diet odnoszą się do sposobu odżywiania, w którym unika się łączenia produktów węglowodanowych ze źródłami białka w jednym posiłku. W efekcie dieta ma prowadzić do poprawy trawienia, lepszego przyswajania składników odżywczych oraz utraty masy ciała. Niestety brakuje naukowych dowodów na potwierdzenie skuteczności diety rozdzielnej w odchudzaniu, choć taki sposób odżywiania nie szkodzi organizmowi.
Dieta kopenhaska
Kolejnym przykładem diety niskowęglowodanowej jest dieta kopenhaska, która trwa zaledwie 13 dni. W tym czasie spożywa się głównie produkty będące źródłem białka, a posiłki dostarczają nie więcej niż 600 kcal na dobę. Z założenia dieta ma skutkować poprawą przemiany materii i utratą wagi, jednak odradza się jej stosowanie ze względu na niską wartość energetyczną i szybki efekt jo-jo.
Dieta DASH
Niektóre rodzaje diet alternatywnych są polecane przez lekarzy i dietetyków, a dieta DASH jest tego najlepszym przykładem. Dieta ta jest uznawana za najzdrowszą na świecie, ponieważ zmniejsza ryzyko chorób cywilizacyjnych i może wydłużać życie. W jadłospisie opracowanym według diety DASH dominują produkty roślinne (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe, orzechy), natomiast źródłem białka są niskotłuszczowe produkty mleczne, ryby i drób.
Dieta MIND
Dieta MIND łączy zasady diety śródziemnomorskiej i DASH. Wśród zalecanych produktów znajdują się m.in. warzywa zielonoliściaste, orzechy, nasiona roślin strączkowych, produkty pełnoziarniste, ryby, oliwa z oliwek i… wino. Przeprowadzona dotąd badania sugerują, że dieta MIND korzystnie wpływa na funkcje poznawcze, ogranicza ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera, a nawet spowalnia rozwój tego schorzenia.
Wykaz diet alternatywnych
| Rodzaje diet | Podstawowe założenia | Zastosowanie |
|---|---|---|
| Dieta wegetariańska | Wyeliminowanie mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego (założenia diety mogą być mniej lub bardziej restrykcyjne). | Dla osób, które nie chcą spożywać produktów odzwierzęcych ze względu na zdrowie lub przekonania. |
| Dieta ketogeniczna | Spożywanie produktów i posiłków wysokotłuszczowych przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów. | Jako uzupełnienie leczenia padaczki i chorób onkologicznych, odchudzanie; dieta niewskazana dla większości osób. |
| Dieta rozdzielna | Niełączenie niektórych produktów białkowych i węglowodanowych w jednym posiłku. | Utrata masy ciała; jednak brak naukowych dowodów na skuteczność w odchudzaniu. |
| Diety eliminacyjne | Wykluczenie produktu bądź grupy produktów (np. produktów mlecznych, zawierających gluten). | Alergie i nietolerancje pokarmowe, niektóre choroby (celiakia, fenyloketonuria). |
| Post przerywany | Przeplatanie okresów ograniczenia jedzenia (post) z okresami jedzenia bez ograniczeń (okno żywieniowe). | Utrata masy ciała, możliwe korzyści zdrowotne; dla osób dorosłych i zdrowych. |
| Dieta Dukana | Zwiększone spożycie białka przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów i tłuszczów. | Odchudzanie; niezalecana ze względu na zagrożenia zdrowotne. |
| Dieta paleo | Wyeliminowanie produktów wysokoprzetworzonych, spożywanie głównie owoców, warzyw, jaj, ryb, chudego mięsa, orzechów. | Profilaktyka chorób cywilizacyjnych (otyłość, choroby układu krążenia); może powodować niedobory składników odżywczych. |
| Dieta DASH | Bazowanie na zdrowych produktach; unikanie soli, słodyczy, napojów słodzonych, mięsa i jego przetworów. | Profilaktyka nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy, wydłużenie życia. |
| Dieta MIND | Połączenie diety śródziemnomorskiej i DASH, wzbogacona o produkty wspierające funkcjonowanie mózgu. | Poprawa funkcji poznawczych, profilaktyka i wspomaganie leczenia choroby Alzheimera. |
Diety stosowane powszechnie
Dieta zwyczajowa (powszechna, naturalna, podstawowa) to sposób odżywiania typowy dla danej społeczności. Najbardziej znanym przykładem jest dieta śródziemnomorska, czyli dieta stosowana przez mieszkańców krajów basenu Morza Śródziemnego (m.in. Włoch, Francji, Hiszpanii, Grecji). Charakterystyczne dla diety śródziemnomorskiej są urozmaicone posiłki, które bazują na żywności pochodzenia roślinnego: warzywach, owocach, oliwie z oliwek, pełnoziarnistych produktach zbożowych, ziołach, orzechach i pestkach. Źródłem białka są ryby i owoce morza, a także chude mięso i przetwory mleczne. Dieta śródziemnomorska jest znacznie zdrowsza niż inne rodzaje diet zwyczajowych, ponieważ zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia i wykazuje korzystny wpływ na ogólny stan zdrowia.
